GIAN HÀNG TẾT 2010

Nhiều nơi trên đất Bắc gọi cây hoa hồng dây hay hồng leo là cây tầm xuân. Loại này, cây, lá, nụ,hoa, như thể hoa hồng. Thuộc họ hoa hồng. Có nơi dùng nó làm gốc để lai ghép các loại hoa hồng nhập nội.

Cây hồng dây khác hoa hồng hay hoa hường hai điểm. Thứ nhất, không mọc thẳng đứng như các loại hoa hồng. Thân mềm hơn, mảnh hơn, leo thành giàn. Leo trên ban công, hoặc trùm lên bờ tường trước nhà. Thứ hai, chồi của hoa hồng dây thường đơm một chùm nụ,nở thành một chùm hoa. Các loại hoa hồng khác, mỗi chồi hoa chỉ đơm một nụ. Nụ hồng dây khi nở thành hoa có màu hồng nhạt, khác màu hoa tầm xuân trong ca dao:

Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em có chồng anh tiếc lắm thay!

Bốn câu trên chia làm hai phần. Phần đầu, thể lục bát. Phần sau, thể song thất lục bát. Như là cấu trúc dưới đây:

Thương em, anh cũng muốn vô
Sợ truông nhà Hồ,sợ phá Tam Giang
Phá Tam Giang ngày rày đã cạn
Truông nhà Hồ, nội tán cấm nghiêm.

Cấu trúc này hiếm gặp trong ca dao dân ca Việt Nam.Ngược với song thất lục bát. Tạm gọi là cấu trúc lục bát song thất. Ca dao dân cao châu thổ sông Hồng, sông Mã, sông Chu, thường là lục bát. Hát ví Nghệ Tĩnh, cũng lục bát. Hát dặm, thể thơ năm chữ. Ca dao dân ca Bình Trị Thiên thường là song thất lục bát. Vậy thì, cấu trúc lục bát song thất của hai viện dẫn trên là ngẫu nhiên hay là thể loại tất nhiên. Trở lại với việc dẫn đầu, câu lục bát chỉ ra rằng, anh chàng nọ thuộc loại quảng canh tình yêu.Đã hái hoa bưởi, lại hái nụ tầm xuân. Dẫn đến kết thúc buồn, trong cõi tình chàng luôn là người đến muộn. Thuyền tình khó thả neo nơi bến bờ chung thuỷ.Gien này, di truyền và phát triển trong tình trường hiện đại:

Tình yêu như thể chơi đề
Đợi con độc đắc lại về trắng tay!

Từ Bình Định đến Bình Thuận có loại cây tầm xuân mọc ở bờ rào. Thân leo. Họ đậu. Sống dài năm.Lá như đậu Hà Lan. Quả như đậu cô ve. Nụ mọc so le từ nách lá. Khi mới nở, hoa mầu tím lam như hoa đậu ván tía. Gặp nơi đất tốt, nở ngày nắng đẹp, màu hoaxanh cánh trả. Tầm xuân ưa đất cát pha, dễ thoát nước. Chịu hạn giỏi hơn chịu úng. Như hoa giấy, càng nắng càng nhiều hoa. Càng nắng hoa càng tươi. Có thể tầm xuân trong ca dao thuộc loại cây này. Sự có mặt của nụ tầm xuân có thể ước đoán không gian của ca dao nói trên là miền cực nam Trung bộ. Theo dòng Nam tiến, thể loại thơ cấu trúc ngược với song thất lục bát từ châu Ô, châu Lý di chuyển vào đây. Nếu đi tiếp vào Nam bộ, biết đâu, sẽ có thêm điều kiện để nhận diện thể thơ lục bát song thất tiềm ẩn trong ca dao dân ca Việt Nam.

Bạn đang ở một nơi rất xa nhắn tin kể, hôm qua mình đi trên phố giữa nơi xa lạ ấy, chợt nghe mùi hương trầm nồng nàn, tự nhiên nhớ nhà, nhớ mùi Tết đến chảy nước mắt…

Và nữa, có những chiều mùa đông, mẹ bạn làm bánh xèo trên bếp lửa, xung quanh là lũ con háo hức nhìn theo tay mẹ. Mùi khói, mùi bột gạo, mùi trứng trộn lẫn giá đỗ, hành ngò… thơm nhức mũi. Bạn bảo, lắm khi thèm quay quắt món bánh xèo không phải vì lâu không được ăn, mà vì nghe mùi bánh xèo, bạn như sống lại những chiều mùa đông êm đềm bên bếp lửa, nghe ngoài kia gió bấc đang tràn về, thấy thương nhớ quá chừng…

Rồi bạn kể, giữa phố xá nhộn nhạo, giữa trăm ngàn làn hương, nhưng chỉ cần thoáng chút ngọc lan là ký ức cứ vùn vụt trôi về những ngày tháng đã cũ… Lạ lắm, nhiều chuyện cũ rất đẹp đôi khi vẫn bị ngủ quên giữa bộn bề công việc để đôi khi rất tình cờ được đánh thức nhờ bông hoa bé nhỏ ấy..

Tôi gọi đấy là những phút giây ngoảnh lại. Trong tôi cũng có những nỗi nhớ giống bạn. Đấy là những đêm tháng chạp, khi căn bếp nhỏ thơm nức mùi bánh xoài. Tôi ngồi cạnh mẹ, chăm chỉ quạt than và chỉ mong có cái bánh nào bị đẹt để được ăn, còn những bánh nở bung và vàng rộm thì được sấy khô và mang cất, đến Tết mới đem ra mời khách. Bây giờ, mỗi dịp Tết đến, tôi vẫn thích mua bánh xoài. Mường tượng chiếc bánh nóng hôi hổi năm nào trong căn bếp nhỏ giữa những đêm tháng chạp…

Và những ngày sau bão, tình cờ ngó thấy những đứa trẻ chân trần, đầu khét nắng chạy dọc bờ sông vớt củi trôi, tôi lại nhớ quay quắt mùi khói thơm và thoảng chút cay của những thứ củi dạt lên bờ sau mỗi lần trời bão…

Tôi cũng nhớ những ngày đã xa, khi ở cùng với một người bạn trong căn phòng trọ bé xíu. Những tối trời mưa thì hay kể chuyện nhà. Bạn hay hỏi, ấy đã từng ăn quả bần chưa. Tôi thành thật lắc đầu. Rồi có một ngày bạn về quê lên, hỉ hả mang mấy quả xanh trông là lạ cho tôi, bảo quà quê. Tôi háo hức nếm thử, thấy quà quê của bạn có vị chát đến nghẹn cổ. Ấy vậy mà bạn ăn ngon lành, còn bảo, người làng mình xa quê không ai là không thương nhớ trái bần. Rồi bạn hỏi vẻ tự hào, ấy biết cây bần mọc ở đâu không. Nó mọc ở ven sông, cứ đến mùa hè thì có quả, trẻ con làng mình đứa nào cũng thích. Còn những năm lũ lớn, nước sông dâng cao, ngầu đỏ, cả làng mình chìm trong ngọn bần dập dềnh trong lũ… Những câu chuyện cứ dài theo cả mùa mưa.Thời gian qua đi, giờ thì tôi đã hiểu vì sao bạn lại nhớ thương và tự hào về trái bần làng mình đến vậy…

Những tối trời mưa ngày xưa đã thành ký ức. Đôi khi cùng bạn đi qua những căn phòng trọ, thấy mấy cô cậu trẻ trẻ trông cũng đầy lãng mạn và cả âu lo giống mình ngày xưa. Chắc những đêm mưa, họ cũng thường kể chuyện nhà…

Và nữa, bạn biết không, nhiều năm rồi nhưng mỗi dịp về quê, xe chạy bon bon trên cây cầu vắt qua dòng sông rộng, tôi lại nôn nao thấy nhớ những chuyến phà. Và rồi một lần lang thang trên mạng, tình cờ tôi gặp lại một người cùng chung chuyến phà. Tôi gửi tin nhắn bảo, có phải nhiều năm trước, bạn từng qua phà quê tôi vào một ngày cuối năm mưa gió. Tôi hỏi mà không mong câu trả lời, nhưng tin nhắn đến rất nhanh, rằng chuyến phà mùa đông năm ấy đến giờ tôi vẫn nhớ… Ừ, hóa ra đâu chỉ mình ta mỗi khi qua sông lòng lại nhớ đến phà!

Khi hỏi câu hỏi mà không mong câu trả lời ấy về một chuyến phà đã xa, tôi chợt nhớ những câu thơ của một nhà thơ nữ đã làm mình mê đắm bởi cái cách chị ngoảnh lại nhìn quá khứ, rằng “thời gian qua cánh đồng/ ngày xưa ta bé nhỏ/ tháng giêng còn nhớ không?” (*)